Otizm Spektrum Bozukluğu
Otizm spektrum sorunu, doğuştan gelen ya da yaşamın ilk senelerinde meydana çıkan komplike bir nöro-gelişimsel farklılıktır. Otizmin, beynin yapısını ya da işleyişini etkileyen birtakım sinir sistemi sorunlarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu metinde otizm spektrum sorunu amacıyla kullanım basitliği nedeniyle vakit vakit otizm terimi kullanılmıştır.
Otizm Spektrum Bozukluğunun Sebebi Nedir?
Bugün, otizm spektrum bozukluğuna neyin niçin bulunduğu bilinmemekle beraber kalıtsal esaslı bulunduğuna dair bilgiler vardır. Fakat hangi gen ya da genlerin mesul bulunduğu şimdilik bilinmemektedir. Çevresel faktörlerin de otizme yol açabildiğine dair görüşler vardır. Hem kalıtsal temellerin hem de bölgesel faktörlerin etkisi üstüne çok sayıda tetkik yapılmaktadır.
Otizmin çocuk yetiştirme özellikleriyle ya da ailenin ekonomik koşullarıyla hiçbir teması yoktur; bu amaçla otizm spektrum bozukluğunu her tür toplumda, değişik coğrafyalarda, ırkta ve ailede rastlanmaktadır.
Otizm
Otizm, tam olarak sebebi bilinmeyen fakat bilişsel/algısal işleyişin ve sosyal etkileşimin doğuştan sorunlu bulunduğu bir rahatsızlıktır. Amerikan Psikiyatri Birliği’nin en son yayınlanan tanı kitabı olan DSM-5’te otistik arıza tanı ölçütleri iki boyutta ele alınmaktadır. Bu boyutlardan ilki olan Etkileşim ve toplumsal etkileşim sürecindeki açıklanan, sosyal etkileşim eksikliği ve anomalileridir. Sosyal etkileşim dili eksikliği ve anomalileri, hayal kuramama, simgesel ya da hayali oyunlar ya da “-mış” gibi oyunlar oynayamama gibi açıklanan şeklinde özetlenebilirken, DSM-5’in otistik arıza ölçütleri amacıyla ikici ebatı olan hareket ve davranışlardaki açıklanan ise, kendini yineleyen kolay motor hareketler, örnek olarak tek elini ya da İki elini aniden sıksık aynı ya da benzer şekilde hareket ettirme. Tekrarlayıcı nesne kullanımı, örnek olarak oyuncakları ya da birtakım objeleri süreli aynı ya da benzer şekilde ve yönlerde çevirme/hareket ettirme. Ekolali (duyulan ya da kendine söylenen sözcükleri ya da cümleleri aynı şekilde ve tonda yinelama). Ritüelleşmiş davranışlar ve rutine bağlı kalmada ısrar etme, örnek olarak sıksık aynı yolu ya da aynı yemeği tercih etme. Ritüeller ya da rutinler değiştirildiğinde farklılığa karşı reaksiyonsal olma ve küçük değişikliklerde bile aşırı reaksiyonlar gösterme. Sıra dışı ilgilerle yoğun olarak meşgul olma, örnek olarak birtakım nesnelere aşırı bağlılık gösterme ve bu nesnelerle aşırı yinelayıcı ritüelleşmiş davranışlar sergileme. Duyusal uyaranlara karşı az ya da aşırı duyarlı olma, örnek olarak ağrıya ya da acıya normalden az reaksiyon verme ya da etrafden gelen birtakım duyusal uyaranlara karşı aşırı reaksiyon verme, örnek olarak birtakım seslere karşı beklenmeyen aşırı reaksiyonlar ya da genelde yine eden hareketlere aşırı dikkat, şeklinde özetlenebilir.
DSM-5’ e göre otizm rahatsızlığının tanı kriterleri bu şekilde özetlenebilmekte olup bir çocuğun otizm rahatsızlığı olup olmadığına sadece bir eksper doğrulusunda karar verilebilmektedir, bu sebeple çocuğunuz DSM-5’ in bu tanı kriterlerinden birini ya da birkaçını karşılayan davranışlar sergiliyorsa bir ekspertize danışmanız gerekemektedir.
Atipik Otizm
Atipik otizmi, otizm türünden ayıran en mühim özellik, erken tanı ve tedavi yöntemiyle kişinin yaşadığı, konuşma ve etkileşim arızalarının aşılarak düzeltilmesidir. Tipik otistiklerde ilgilerinin sınırlı ve dar olması onları gerçekleştirdikleri işte başarıya götürür. Ailenin çocukta tesiri yüksek olmakla beraber sosyal etraf ve destekle çocuk üstünde olumlu adımlara yol açacaktır.
Yaşanılan problemlerin daha çok ilerlemeden ve hayatını daha kolay ve normal bir şekilde sürdürebilmesi amacıyla erken tanı ve tedavi çok mühimdir. Başta aile olmak üzere çocukların hareketlerini, davranışlarını ve gelişimlerini gözlemlemeli eğitim konusu ile alakalı titiz davranılmalı, çocukla olumlu ve sıhhatli bir etkileşim kurarak derli toplu takip etmeliler. Atipik otizmin karakteristik özellikleri; Beceri gelişimi(görsel, mekansal, bilişsel, sosyal, akademik), alıcı ve ifade edici dil ve konuşma becerilerinde gelişim yetersizliği, etkileşim becerilerinde yetersizlik ya da zorluk, geçişlerde sistem ve değiştirmede zorluk, tat, koku, dokunma, işitme, görme duyularında artmış ya da azalmış titiziyet, yinelayıcı davranışlar görülmektedir. Eğer çocuk Atipik otizm açıklananini gösteriyorsa derhal bir ekspertize danışılmalı ve eğitimin devamlılığı korunmalıdır. Tedavi sürecinde çocuklar Özel Eğitim ve Rehabilitasyon merkezlerinde sosyal yeteneklerini geliştirir, kendilerini daha iyi ifade edebilir, davranış sorunu azalır, bilişsel fonksiyonları gelişir, takıntıları azalır, konuşma becerileri gelişir ve motor becerileri artar. Dil ve sosyal etkileşimle alakalı sorunlar, dilin hedefe yönelik kullanımındaki meydana gelen problemler, aşırı çekingenlik, aşırı utangaçlık, gündelik yaşamında belli davranışlara aşırı alışkanlık gibi hallerde kendini gösterir. Çocuğun bulunduğu tedavi süreci içerisinde ona destek olunmalı, teşvik edilmeli, sevdiğin oyunlar içerisinde bulunarak sosyalleşmesine katkı sağlanmalıdır. Her vakit çocuğa hoşgörülü ve itimat verici yaklaşılmalı suçlayıcı davranışlarda bulunulmamalıdır.
Atipik otizmli çocuklar kendilerini ev içerisinde daha rahat hissedeceklerdir. Bu yüzden ev içerisinde yapılacak olan etkinlikler, hem çocuk hem de aile bireyleri amacıyla verimli etkinlikler olmalıdır. Etkinlikler çocuğun hoşlandığı alanlara ve gereksinimlerine göre belirlenmelidir. Eğitim ve etkinlikler çocuğun daha iyi civar gelmesinde mühim etkendir. Beceri öğrenimi etkinliklerde kullanılabilir. Her gün 2-3 kez 5 dakika süren etkinlikler sistemlenmelidir. Çocuğun sevdiği oyuncaklar da faaliyete dâhil edilebilir.
