Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bütüncül bir yaklaşım ile altta yatan amaçlar ile sorun alanları teker teker belirlenir. Ergoterapinin çok mühim referans çerçevesi olan Duyu Bütünleme ile birlikte bütüncül bir yaklaşım ile tedavi uygulaması hazırlanır.
Yurt dışında ki çoğu incelemelere da baktığımız vakit Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunun altında yatan asli amacıyla duyusal işlemleme bulunduğu ve Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ile duyusal işlemlemeyi birbirinden ayırmamamız gerektiği gösterilmektedir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite bozukluğunu daha iyi anlayabilmemiz amacıyla duyusal işlevsellikten biraz dile getirmemiz lazım.
İnsanlar duyuları vasıtasıyla vücutlarından ve çevrelerinden ikaz alırlar ve bu proses her an hiç durmaksızın devam eder. Uyaranların duyu organları doğrulusunda alınıp beyine iletilmesi ‘duyu süreci’dir. Bu bulguların merkezi sinir sistemimiz doğrulusunda organize edilip, anlamlı duruma getirilmesi ise ‘algı’ sürecidir. Davranışlarımız tipik olarak hedefe yöneliktir ve bu davranışları meydana koyabilmek amacıyla iç ve dış uyaranlara gereksinimiz vardır. Uyaran gereksinimlerimiz ne kadar doğru karşılanıyor ise etrafa o kadar uyum sağlarız. Bu amaçla duyusal sistemimiz duygularımız, öğrenimimiz, davranışlarımız ve günlük hayat becerilerimiz amacıyla asli niteliğindedir.
- Dikkat eksikliği hiperaktivite sorunu olan çocuklar birtakım davranışlarıyla bizlere ipucu verirler. Örnek verecek olursak çocuğunuzun sizi dinliyormuş gibi görünüp gerçekte onun sizi dinlemediğini fark etmek, sıksık diğer hayallere daldığını gözlemliyor olmanız ilgi eksikliği bulgularınden biri olabilir. Bir oyunu ya da aktiviteyi tamamlamadan diğer bir diğerine geçmek ve bunu sıksık tekrarlıyor olmak da ilgi eksikliği bulguları arasında yer alır.
- Sakin görünen ya da birtakım ortamlarda sakin oturan çocuklarda da hiperakivite olabilir. Bu çocuklarımızda acele sıkılma, ilgisini devam ettirememe, ilgiin acele dağılması, uzun vakit dinleyememe, ilgisizce sorunlar yapma, eşya kaybetme, ilgi gerektiren görevlerden kaçma hali söz konusudur.
- DEHB birtakım durumlarda de aşırı hareketlilik şeklinde kendini gösterebiliyor. Bu yüzden ilgi eksikliği ve hiperaktivite bulgularıni ayrı ayrı incelememizde yarar vardır.
- Dikkat eksikliği bulguları;
- Dış seslerden ya da önemsiz faktörlerden etkilenip asıl meşgul olunan işten kopmak
- Sık sık hata gerçekleştirme ve dalgınlık şeklinde gözlemlenen sakarlıklar gerçekleştirme
- Konsantrasyon gerektiren oyun ya da aktivitelerde başarısız olmak
- Oyun ve işler arasında süratli geçişler gerçekleştirme; biri bitmeden diğerine atlamak
- Sohbet sırasında diğer şeyler hayal edip karşıdakini resmen duymamak, anlatılanları akılda tutamamak
- Unutkanlık
- Görev ve yükümlülükleri sıksık ertelemek
- Hiperaktivite Belirtileri
- Aşırı hareketlilik, oturduğu yerde duramama.
- Aşırı konuşma
- Mobilyalara ya da tırmanma hedefi taşımayan nesnelere tırmanma
Merkezi sinir sistemimiz uyaranları algıya dönüştürürken çok mühim iki sistem kullanılır. Bunlardan ilki hangi uyaranı algıya dönüştüreceğimiz bilgisidir ve biz bu bilgi yardımıyla lüzumlu uyaranı seçip kullanırız. İkinci sistem ise lüzumsuz olan uyaranları ihmal edebilme becerimizdir. Gün ortamında hiç durmaksızın uyaran bombardımanına maruz kalırız. Eğer bütün uyaranları algıya çeviriyor olsaydık beynimiz bir çöp konteynırına dönerdi. Neyse ki merkezi sinir sistemimiz lüzumsuz uyaranları ihmal etme donanımına sahiptir. Bu duruma duyu modülasyonu denir. Modülasyonda zorlanma hayat sürdüren çocuklarımızda; duyusal hassasiyetler, odaklanma ve ilgi sürdürme zorlukları çok sık görülür. Modülasyon da zorlanma hayat sürdüren çocuklarımızın yaşadığı bir başka sorun etraflarından ve vücutlarından aldıkları uyaranları makul bir biçimde filtre edemediklerinde meydana çıkar. Merkezi sinir sistemi uyaran analizini doğru bir biçimde yapamadığı vakit stabil olmayan bir ikazlma srandardı ile karşılaşırız. Bu halde ya ortama makul olmayan çok yüksek bir hareket standardına ya da tam tersi düşük bir hareket standardına sebep olur. Bu alandaki amaçlarımız, tipik bir hareketlilik standardı bağlamak, hedefe odaklanma vakitını artırmak, hedefe odaklanırken lüzumsuz uyaranları bastırabilme ve bilgilerimizi kullanabilme yeteneği geliştirmektedir.
İsterseniz duyusal işlemlemeyi sizin üzerinizden bir numune ile ele alalım;
Şu anda siz bana soru soruyorsunuz ve ben cevaplıyorum. Ben cevaplarken sizlerde not alıyorsunuz ve beni dinlemeyi sürdürüyorsunuz. Beni dinlerken dışardan bir çok ses geliyor, o sesleri sizlerde duyuyorsunuz ama ilginizi o seslere vermeyerek beni dinlemeye devam ediyorsunuz. Neden zira beyinde bir filtreleme sistemi var ve benim seslerim o filtreden geçerek bana odaklanmanızın sürdürülmesini sağlıyor. Dışardan gelen gürültüler filtreden geçemedikleri amacıyla inhibe ediliyor. Peki, duyusal işlemleme bozukluğunuzun bulunduğunu bir düşünelim.
Neler olurdu ?
Beyindeki filtreden hem benim sesim geçer hem dışardaki gürültüler geçer ve dikkatinizi hangisine vereceğinizi şaşırırdınız ya da bir vazifiyeti sürdürürken zorluk çekerdiniz. Ya da hareketlerimizle ilişkilendirdiğimiz vesti bular duyunun işlemlenmesinde sorununuz olsaydı ya çok dinamik yerinizde oturmayan birisi ya da çok uyuşuk diye tabir ettiğimiz yavaş hareket eden bir kişi olurdunuz. İşte biz Ergoterapi seanslarımızda burada tipik olmayan duyusal işlemlemeyi tipik duruma getiriyoruz. Uygun olamayan santral sinir sistemini ideal duruma getiriyoruz. Bunun ile birlikte çocuğun hangi alanlarda sorunu varsa (fiziksel, kognitif, duyusal) bütüncül bir bakış ile o sorun alanlarına yönelik tedavi uygulaması uyguluyoruz.
Hangi Çocuklarımız Ergoterapi’ye gereksinim duyar?
Ergoterapistler çocuğun günlük hayat aktiviteleri, okul, serbest vakit aktiviteleri(oyun vb)’nde zorluk yaşadığı alanları çocuğunuzun gelişim düzeyine göre tespit edilen araya girmek programıyla(fiziksel, duyusal, bilişsel, psikososyal) beraber günlük hayat, serbest vakit, okul ve yapımcı aktivitelerinde bağımsızlığını hedefleyerek bu alanlardaki yeteneklerini maksimum düzeyde kullanmasını amaçlar
- El Becerilerinin zayıflığı
- Basketbol, futbol, masa tenisi oyunları oynarken zorlanma
- Yazı yazma yeteneklerinin zayıflığı
- Yazı yazarken ideal miktarda basınç kullanamama
- Topu amaca atmak amacıyla ne kadar kuvvet uygulayacağını bilememe
- Hayvan severken, kapıyı kapatırken ne kadar kuvvet uygulayacağını bilememe
- Sandalyede dik oturamamak ya da makale yazarken kafasını dik tutamamak
- Hareketli bir cismi takip edememe
- Denge, postural ayarlamaları yapar iken zorlanma
- Vücudunun çift tarafının kullanılması, koordinasyonu gerektiren aktiviteleri yapmakta güçlük çekmek (pedal çevirmek, yüzmek, düğüm atmak)
- Kalem ya da makas gibi aletleri pozisyonlamada problem
- Elbiselerin tersini düzünü bilememe
- Bir bardağı dökmeden tutamamak
- Karışık tezgah üzerindeki bir yerden dilenen nesneyi bulamamak
- Çekmece içerisinden aranan giysiyi bulamamak
- Baş ve göz hareketlerinin uyumlu olmaması
- Vücudunun her iki tarafını uyumlu kullanamaması
- Vücut imajı-şeması problemi
- Arkadaş uyum problemi, kendi yaşıtlarıyla anlaşamamak
- Yaşıtlarına ideal yetenek gösterememek
- Sorumluluklarını yerine getirememek
- Kirli olmaktan rahatsızlık duymamak
- Kişisel temizliğini tam yapmamak-söylemeden yapmamak
- Odası dağınık şekilde bırakmak
- Sıralı işlerde bir işi sırasına göre yapamamak(praksis yetenekleri)
- Kurallı işleri yerine getirirken zorluk
- Bir işi uzun vakit sürdürememek, bir işten sıkılıp derhal diğer birisine geçmek
- Dikkatini toplayamamak
- Poşet ve ayakkabı bağlayamamak
- Yaşıtlarına göre hareketlerde yavaşlık
- Karmaşık komutları anlayamamak
- Sabah ya da yatma vakityi rutinleri gibi günlük hayat etkinliklerini planlama, organize etme, sıralama ve bitirmede zorluk
- Sağ sol ayrımı sorunları
