Özel Öğrenme Güçlüğü
Özel öğrenme güçlüğü zekası normal ya da normalin üzerinde olan kişilerin, standart testlere göre yaş, zeka seviyesi ve aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda okuma, matematik ve yazılı anlatım seviyesinin beklenenin mühim ölçüde altında olmasıyla tanısı eklenilen bir prop.Eğitsel tanıda ise; Çocuğun potansiyeli ile sergilediği performans arasındaki uyumsuzluk olarak açıklanmaktadır.Normal ve yeterli bir eğitime, normal bir zeka seviyesine, ideal sosyokültürel etrafa karşın meydana çıkan okuma, heceleme ve yazmada yaşanan problemler ile kendini gösteren bir tür bilgi işleme zorluğu olarak da tanımlanabilmektedir. Yapılan çalışmalar bu kişilerin bilişsel düzeylerinin düşünme, mantığa oturtma, manaya gibi soyut kısımlarının dayanıklı hem de ileri olmasına karşın izole olarak fonolojik işleme süreçlerinde sözcükleri telaffuz etme ve deşifre etmede zorluklarının olduğunu göstermiştir. Disleksi bir hastalık değil bir öğrenme bozukluğudur. Nörolojik bir arıza olup nedenleri hala araştırılmaktadır.
DİSLEKSİNİN BELİRTİLERİ NELERDİR?
Okul evveli dönemde bulguları asli olarak; dil gelişiminde gecikme, isteklerini dile getirmede sınırlılık, zayıf hafıza, öykü ve masallara karşı ilgisizlik, kavramları karıştırma, birbirine yakın sözcükleri ayırt edememe, ilgi dağınıklığı ve aşırı hareketlilik, vakit kavramında güçlük olarak sayılırken okul döneminde; okuma-yazmada güçlük, rakam ve sesleri birbirine karıştırma, kesintisiz okuyamama, ses, hece, sözcük atlama ya da mafsala gibi akademik alanda yetersizliklerle meydana çıkar.
Dil Alanı
- Ses ile ses sembolleri arasındaki bağlantıyı öğrenmeleri zordur.
- Yaşıtlarına göre okumayı daha geç öğrenirler, daha çok okuma hatası yapar, daha yavaş okurlar, yüksek sesle okuma konusu ile ilgili isteksizlerdir.
- Bir metni okurken satır, kelime, hece ,ses atlarlar, okuduğu yeri kaybeder ya da yine okurlar.
- Cümleyi kelimelere, kelimeleri hecelere, heceleri seslere ayırmakta zorlanırlar.
- Sözcüklerdeki benzeşen sesleri ( kız-kıs, şal-sal) ayırt etmekte zorlanırlar.
- Okurken yazarken birtakım sesleri karıştırırlar. En sık b-d-p, m-n, f-v
- Gördüğü ses sembolü sayı yada kelimeleri ters okur yada kopyalarlar ( 23-32, 9-6, b-d, ve-ev, ne-en gibi)
- Yazarken kelimelerdeki seslerin dizimini karıştırabilirler ‘saat kaç’ ‘kaat sat’ durumuna gelebilir.
- Aynı kelimesi aynı metinde değişik şekilde okuyup yazabilir.
- Yeni kelime öğrenmede zorluk çeker.
- Konuşma esnasında ne söylendiği ,ne istendiğini anlamada zorluk yaşar.
- Ders esnasında not tutmada, tahtadan deftere not geçirmekte zorluk yaşar.
- Okuduğunu, dinlediğini anlamada güçlük çekmesi ve düşüncelerini sıralı düzgün cümlelerle ifade etmede güçlük çekmesi nedeniyle kompozisyon ödevlerinde başarısızdır.
Algısal Alan
- Görsel uyaranları işlemlemede problem yaşadığından ses sembolü, renk, sayı, geometrik şekilleri öğrenmede güçlük yaşar.
- Zaman, mekan , yön kavramları ile alakalı becerileri yaşlarına ideal değildir.
- Yeni becerileri yavaş öğrenirler.
- Basit matematik sembollerini karıştırırlar (+ ile -) , kolay hesaplarda parmaklarını kullanırlar.
- Çarpım tablosunu öğrenmede , kolay matematik problemlerini anlamada ve çözmede güçlük çekerler.
Motor Koordinasyon Alanı
- Tekrarladıkça otomatikleşen motor becerilerde otomatikleşme gecikir, yada olmaz.
- El seçimleri gecikir, sağ-sol karışır.
- Ayakkabı yada kravat bağlamada zorlanırlar
- Ardışık hareketler gereken grup sporlarında zorlanır.
- Genelde sakar olarak adlandırılır, kazaya eğilim fazladır.
Bellek Alanı
- Yeni öğrendiği bulguyu hatırlamakta ve anlatmada, şarkı, şiir ezberlemekte, sıksık tekrarlanan işleri gerçeklştirmeyi hatırlamakta zorlanır.
- Okul eşyalarını sıkça kaybeder, evde-okulda unutur.
Dikkat
- Dikkatini bir noktaya toplama süreleri yaşıtlarına göre daha kısadır.
- Bir hususta mühim noktayı keşfetmeyi getiren seçici dikkatleri gerektiğince azdır.
Organizasyon
- Bir işe başlamada , bitirmede güçlük çeker.
- Düşüncelerini düzenleyip, sırayla ifade etmede başarısızdır.
- Ödevlerini planlamada, yaptıklarını denetim etmede güçlük yaşar.
- Verimli ders çalışma planı yapmada akranlarının gerisindedir.
Duygusal ve Sosyal Alan
- Duyduklarını, jest ve mimikleri anlamada hayat sürdürdükleri güçlükten ötürü iletişimde güçlük yaşarlar, dost edinmeleri zordur.
- Olaylar sırasında uygun olmayan ve orantısız reaksiyon verebilirler.
- Değişikliklere uyumları yavaştır.
- Öğrenmeyle alakalı travmaları belirgindir.
- Kendilerine güvenleri ve özsaygıları azdır.
Disleksinin Nedenleri Nelerdir ?
Genetik sebeplerden kaynaklanabilmektedir. Disleksi görülen erkeklerin %35-40’ında, kızların ise %20’sinde pozitif aile hikayesi mevcuttur. Tek yumurta ikizlerinde beraber görülme mümkünlülüğü çift yumurta ikizlerinden daha çoktur ve okuma sorunu ile ilişkilendirilen 4 değişik gen tanımlanmıştır.
Beyindeki yapısal ve fonksiyonel bozukluklardan kaynaklanabilmektedir. Sol temporal lob faaliyeti ve görsel analiz alanındaki etkinlik bütün disleksiklerde düşük bulunmuştur. Hem de disleksikler okumaya çalışırken sol alt frontal kortexte etkinlik beklenenden çok daha çok artar.
Fonolojik (ses bilimsel) sebeplerden ve/veya duyusal eksiklikten de kaynaklanabilmektedir. Bilgi işleme sürecinin basamakları şu şekildedir:
1. Girdi Aşaması: Bilginin duyu organları yolu ile beyinde algılanma sürecidir. Görsel, işitsel, dokunsal, kinestetik (hareket) ve vestibüler (denge)
2. İşlemleme Aşaması: Beyne giden bilginin işlenmesi sürecidir. (sıraya koyma, soyutlama ve organizasyon)
3. Bellek-Depolama Aşaması: Gelen bilgi beyinde işlendikten sonra kullanılmak üzere bellekte depolanır.( kısa süreli, uzun süreli ve işleyen bellek)
4. Çıktı Aşaması: Öğrenilen bulgular konuşma, yazma, çizim, jest ve mimikler hareket yolu ile ifade edilirler.
Özel öğrenme güçlüğü olan bireyler bu basamakların birisinde ya da birkaçında problem yaşamaktadır.
Tanılama Süreci Nasıl İşler
Disleksiyi saptamak amacıyla aniden çok test kullanılmaktadır fakat en süregelen olanları WISC-R VE WISC-IV’tür. Fakat bu testler özelde yaptırıldığı takdirde resmi kabul edilmez ve 6-8 geçmeden testi yine yapmak yanıltıcı neticeler doğurur. Bu amaçla tanılama devlet ya da üniversite hastanelerinin çocuk psikiyatri servisinde yapılmalıdır. Çocuğun hastaneden tanı almış olduğuna dair raporla RAM’a (Rehberlik Araştırma Merkezi) başvurularak kaynaştırma eğitimi almaya başlanır.
Disleksi zekası normal ya da normal üstü bireylerde görülmesine karşın raporda %20 engel yazmaktadır. Çünkü raporda en az %20 engel olmadığı takdirde destek eğitim hizmeti verilememektedir. Bu rapor sadece RAM ve özel eğitim kurumlarında kullanılmakta, gelecek dönemlerde çocuğun karşısına bir engel olarak çıkmamaktadır. Resmi tanı aldıktan sonra çocuk, okulunda haftada 12, özel eğitim merkezlerinde ise haftada 8 saat bedava birebir ders alma hakkına sahip olacaktır.
Disleksiye Eşlik Eden Problemler Nelerdir?
Özel öğrenme güçlüğü 3 alt başlığa ayrılmaktadır. Şöyledir;
- Disleksi (Okuma sorunu): Okuma süratini ve kesintisizlığını, kelimesi doğru okumayı, okuduğunu anlamayı kapsar.
- Disgrafi (Yazılı anlatım sorunu): Harf harf söyleme-yazma doğruluğunu, gramer ve noktalama doğruluğunu, yazılı anlatımın açıklığını ya da düzenini kapsar.
- Diskalkuli (Matematik sorunu): Sayı algısını, aritmetik gerçeklerin ezberlenmesini, doğru ve kesintisiz hesaplamayı kapsar.
Disleksiyle beraber bunların biri ya da hepsi aynı anda görülebilmektedir. Hem de ilgi eksikliği ve hiperaktivite sorunu da gerektikçe sık eşlik etmektedir.
Bu çocuklarda ilerde sosyal fobi, anksiyete sorunu, depresyon , kişilik saygısında azalma gibi sorunlar sıktır. Erkek çocuklar davranış sorunları, agresyon gösterirken , kız çocuklarında içe kapanma depresyon sıktır. Disleksik çocukta yukarıda bahsedilen bütün klinik bilgilerin beraber görülmesine lüzum yoktur, her çocuğun kendi profili vardır.
Anne ve Babalar Olarak Neler Yapabiliriz ?
1- Unutulmamalıdır ki disleksi bir hastalık değil öğrenme zorluğudur ve doğru eğitimle disleksili çocuk yaşıtları gibi bir yaşam sürebilmektedir. Çocuğun halini kabul etmek ve ona karşı sabırlı olmak çok önemlidir.
2- Başarıları konusu ile ilgili onu yüreklendirirken başarısızlıkları konusu ile ilgili kırıcı olmamak, aşağılamamak gerekir.
3- Başarı yalnız akademik başarı değildir, çocuğunuzun ilgi duyduğu alanları ve kuvvetli yönlerini fark edip bu hususta onu desteklemek özgüveni yönünden gerektiğince faydalıdır.
4- Dil yeteneklerini ilerletmek ve hayal güçlerini kullanmalarını sağlamak adına kitap okuyup, radyo dinletilebilir.
5- Disleksili çocuklarda sosyalleşme ve iletişime geçip iletişimi sürdürme konusu ile ilgili da eksikler görülebilir. Bu amaçla sosyalleşmesine katkıda bulunmak, faaliyetlere, kurslara gitmesini teşvik etmek hem başarılı bulunduğu alanları keşfetmesine hem de daha sosyal bir kişi olmasına katkı sağlayacaktır.
6- Gündelik yaşamda derli toplu olarak yerine getirmesi gereken görevleri açıklayıp net talimatlar vermek bunları organize etmesini kolaylaştıracaktır.
7- Düzenli olarak yerine getirmesi gereken, yapabileceği sorumluluklar vermek de kendine olan güvenini arttıracaktır.
Okul Hayatını Desteklemek
- Sınıf içerisinde başarısız olacağı görevler verilmemeli, bilhassa eskiden çalışmadığı bir metni yüksek sesle okuması istenmemelidir. Bu görevlerdeki başarısızlıklar özgüven sorunlarına yol açmaktadır.
- Eğik makale kullanılmamalı, düz makale teşvik edilmeli ve çizgisiz defter kullanılmalıdır.
- Dikkat dağınıklığı sık gözlemlenmektedir. Bu amaçla öğretmene yakın, olasıysa başarılı ve konsantrasyonu yüksek bir arkadaşının yanına oturtulmalıdır.
- BEP planı gereksinimleri tarafında 3 aylık olarak hazırlanmalıdır.
- Başarılı bulunduğu noktalarda başarısı sık sık sözlü olarak ödüllendirilmeli, başarısız bulunduğu hallerde rencide edilmemelidir.
- BEP kurulunda karar alındığı takdirde değerlendirmesi yazılı değil sözlü olarak yapılmalıdır.
- Tahtadan deftere makale yazma konusu ile ilgili zorlandıkları hallerde ders içeriği fotokopi şeklinde yazılı olarak verilmelidir.
- Sosyalleşmesini sağlamak hedefiyle oyun gruplarına dahil olması sağlanmalıdır.
- Satır takibini basitleştirmek adına parmak ya da çizelge sayesinde okuma yapması daha yararlı olacaktır.
- Yazılı imtihanlarda 10 soruyu ailesiyle paylaşıp 5 adedini sorun, imtihanları oldukça seçmeli yapın ve imtihan sorularını ona sesli olarak okuyun. Bu hal imtihan başarılı olmasını arttıracak ve onu motive edecektir.
